Albert Camus-Başkaldıran İnsan

“Başkaldıran insan kutsalın öncesinde ya da sonrasında yer alan, bütün yanıtların insansal, yani usa uygun olarak belirlenmiş olduğu bir düzen isteyen insandır.”

Camus’a göre bizi insan yapan süregelen bir şeylere “hayır” diyebilmemiz, yanlışa yanlış olduğunu söyleyebilmemiz, öbür türlü hayvan olarak yaşamaya devam ederiz çünkü düşünebildiğimiz, hayır diyebildiğimiz noktada insanız.Bir hayvan arzularına,ihtiyaçlarına hayır diyemez fakat bizi bu noktada insan yapan ihtiyacımız olduğu halde yanlış bir durum varsa hayır diyebilmemizdir.

“Kimdir başkaldıran insan? Hayır diyen biri. Ama yadsırsa da vazgeçmez; evet diyen bir insandır da, hem de daha ilk deviniminde. Tüm yaşamı boyunca buyruk almış bir köle, birdenbire, yeni bir buyruğu kabul edilmez bulur. Bu “hayır”ın içeriği nedir?”

Camus’a göre “hayır” bir sınırın varlığını ortaya koyar.Bununla birlikte bu sınırın ötesinde korumak istediğimiz değerlere vurgu yapar.Korumak istediğimiz sınırlara müdahale edildiği an buna tepki gösterip “hayır” demek bir şekilde haklılığımızı ortaya koyar çünkü; “her başkaldırı, haksızlığa başkaldırmadır.Başkaldırmanın temelinde yatan şey ise adalet duygusudur.” Başkaldıran insan kendisine haksızlık yapana karşı “ben varım ve benim varoluşumun saygı gösterilmesini istediğim sınırları var.”demektedir. Her başkaldırı kişide bilinç yaratır. Camus’a göre anlamsızlığa da başkaldırmak gerekir.Burada önemli nokta yalnızca insanın yanlışa dur demekle de sınırlı kalmaması gerektiğidir.Yaşadığımız dünyayı, akıp giden zamanı,çevremizdeki insanları, sevdiklerimizi, varoluşumuzu da anlamamız gerekir çünkü Camus’a göre insan olmak böylesine anlamlı, böylesine düşünseldir..

Camus’nün doğaüstü ve tarihsel başkaldırı incelemesi onu olumsuzluğa götürür ve Camus bu tür bir başkaldırıyı reddeder. Ona göre tarihteki başkaldırılar, başkaldırının özünden sapmıştır.Camus’nün öngördüğü başkaldırı absürde ve kötülüğe karşıdır ve insanı intihardan alıkoyar.  Albert Camus’nün eserlerindeki temalar bizi varoluş trajedisine sürüklerken, onun umutsuzluktan çıkardığı yaşama aşkı, bildiği dünya ile düşüncesinin kırılma yaşamasına sebebiyet verir. İşte bu kırılma absürd ya da Türkçe terminolojisi içinden konuşacak olursak uyumsuzluktur. “Bu kırılmanın ya da uyumsuzluğun temeli ise sahip olduğu bilinçtir.”Şöyle anlatıyor Camus bu kırılmayı:

“Ağaçlar arasında bir ağaç, hayvanlar arasında bir kedi olsaydım, bu hayatın bir anlamı olurdu, daha doğrusu bu sorunun hiç anlamı olmazdı, çünkü dünyadan bir parça olurdum. Bu dünya olurdum, oysa şimdi bütün bilincimle, bütün içli-dışlılık gereksinmemle onun karşısındayım. Öylesine önemsiz olan akıl, işte beni her türlü yaratığın karşıtı yapan budur. Bir kalem çizgisiyle yadsıyamam onu. Öyleyse doğru olduğuna inandığımı bırakmamalıyım. Bana alabildiğine açık görüneni, bana karşı bile olsa, tutmalıyım. Bu uyuşmazlığın, dünyam ile düşüncem arasındaki bu kırılmanın temeli bilinçliliğim değil de nedir?” (Camus, 2013:65-66)

Peki bu kırılmanın sonucunda ortaya çıkan absürd ya da uyumsuz kavramı ne anlama gelmektedir?

‘uyumsuz’ sözcüğü, sözlük anlamı ‘usa, mantığa uymayan, abes, saçma, boş, anlamsız’ olan absurde sözcüğünün karşılığı olarak kullanılmıştır.İnsan ya da düşünce sözcüklerinin sıfatı olduğu zaman, insan açısından evrenin mantığa aykırılığını, tutarsızlığını anlamış, her şeyi olduğu gibi gören, bilinçli insan ya da düşünceyi belirtir.  Yani, bir bilinçli olma durumu vardır Camus’nün felsefesinde, dünyanın tutarsızlığını bilir, bunun farkındadır. Aydınlanma düşüncesinin getirdiği akılcılığın, aslında akıldışılığa sebebiyet verdiğini görmüştür yaşadığı çağda. Savaşlar, salgınlar, atom bombaları, makineleşme vb. en sonunda insanın kendine yabancılaşmasına sebebiyet vermiş, bir nevi akıl tutulmaları yaşanmıştır. Yine Ahmet Cevizci’nin bu absürd ya da uyumsuz sözcüğüyle ilgili verdiği bir tanım da şöyledir:

“Saçma (absürd) terimi varoluş felsefelerinde hayatın anlamsızlığı, tutarsızlığı ve amaçsızlığını ifade etmek için kullanılır. Varoluşçuluk söz konusu olduğunda, aslında saçmanın iki ayrı anlamından söz edilebilir. Bu anlamlardan birincisi, insani varoluşun, bir temelin veya nihai amacın yoksunluğunun eseri olan anlamsızlığı ile ilgilidir. Varoluşçuluktaki ikinci anlamıyla saçma (absürd), rasyonel olanın sınırlarını aşan ve anlaşılması ya da kabulü için bütün bir duygu ve ikna gücümüzü gerekli kılan bir durum ya da şey veya olayı ifade eder. Aşkın olanla genellikle eşanlamlı bir biçimde kullanılan saçmanın, oldukça değerli ve derin bir şey olduğu kabul edilir. Saçmanın (absürdün) bu ikinci anlamının doğrudan doğruya aklın mutlak doğrulara erişme iddialarına yönelik varoluşçu eleştiriden çıktığı söylenebilir. Buna göre Sartre ve Camus gibi filozoflar tarafından olduğu kadar Dostoyevski ve Kafka gibi yazarlar tarafından da kullanılan son derece önemli bir tema olarak saçma (absürd) dünyanın insani özlemlere, düzen ve anlam talebine duyarsız kalması sonucunda, insan tarafından yaşanan boşluk ve anlamsızlık hissini ifade eder” (Cevizci, 2010:1349)

Başkaldırma düşüncesinde sınırlı bir özgürlük istemiyle birlikte, herkes için iyilik ve adalet, ölüme ve öldürmeye karşı olma vardır. 1-Özgürlük nedir? 2-Özgürlük nasıl kazanılır? 3-Özgürlük kendinden çıkmayı gerektirir mi? Bu sorular burada karşımıza çıkmakta..

Özgürlük başkalarının sınırlarını ihlal etmeden kendi dilediğimiz şekilde yaşayabilmemiz aslında. Örneğin bugün tam anlamıyla bir özgürlükten söz edemiyorum. Özgürlük öyle bir kişinin başkaldırısıyla kazanılamayacak kadar derin aslında ve özgürlük kendimizden çıkmaktan ziyade acaba bir içe bakış olabilir mi tam anlamıyla kendimiz olabildiğimiz bir yaşam tarzı olarak düşünebiliriz.Öte yandan kendi iç özgürlüğümüz ise bizim elimizde yanlışa dur demeyi bildiğimiz noktada, bize ters gelen şeye başkaldırdığımız zaman iç özgürlüğümüze kavuşabileceğimizi söyleyebilirim.Bu noktada vicdan devreye girmiş olur.

“Başkaldırmış kişi kendisi için belirli bir özgürlük ister kuşkusuz, ama tutarlı bir kişi ise başkasının varlığını ve özgürlüğünü haketme hakkını hiçbir durumda  istemez.Alçaltma herkes için ister istediği özgürlüğü, yadsıdığını herkes için yasaklar.Efendiye karşı çıkan köle değildir yalnız, efendi ve köle dünyasına karşı çıkan insandır da.”